Faaiidooyinka barashada luuqadaha

Maanta waxa dunnida lagaga hadlaa 6500 luuqadood, haddii shalay qof walba inuu luuqadiisa hooyo oo kali ah ku hadlaa ay ku filnayd maanta taas meesha waa ay ka baxday, horumarka cilmiga iyo aaladaha isgaadhsiinta ayaana keenay in dunidu ay noqoto sidii in hal qol lagu wada nool yahay oo kale.

Hadaba iyada oo ay badan yihiin faaiidooyinka aad ka dhaxli karto barashada luuqadaha qalaad, waxaan maqaalkan ku soo koobayaa 14 qodob oo ka mid ah faaiidooyinkaas. Waxa aan rajaynayaa maqaalkan inuu noqdo mid kugu dhiiri galiya inaad maanta bilawdo barashada luuqad labaad, saddexaad ama afraad.

1. Fursado shaqo oo dheeri ah.

Markasta oo ay sii sahlanaatay isku socodka dadyawga dunnida ama wada xidhiidhka dadka ku kala sugan goobaha kala durugsan ee dunnida waxa ay shirkadaha ganacsigu u sii durkayaan inay u hawlgalaan qaab caalami ah. Tani macnaheedu waxa ay tahay waxa soo badanaya shaqooyinka loo shardiyo qofka shaqada codsanayaa inuu yaqaan hal af wax ka badan, si ay suurtogal u noqoto inuu qofku la macaamili karo macamiisha kala duwan.

Intaa waxa dheer afafka ajaanib ee aa taqaan waxa ay fursad kuu siin karaan inaad shaqo ka raadsan karto waddamo kale. Sidoo kale haddii luuqada aad baranayso aad u barato si qoto dheer waxa ay kuu furi kartaa albaabada shaqooyin kale sida  turjumaan, macamlin, qoraa iyo wixii la maid ah.

2. Faaiidooyinka caafimaad

Barashada luuqaduhu kuma koobna oo kali ah faaiidooyin maadi waxa sidoo kale laga dhaxlaa faaiidooyin caafimaad. Daraasado soo kordhaya ayaa muujinaya in barashada luuqaduhu ay qayb wayn ka qaadato sare u qaadista qaafimaad qabka maskaxda iyada oo in qofku luuqad kale uu barataa ay ka hortag u noqon karto xanuuno uu ka mid yahay Alzheimer-ka.

Daraasad uu sameeyay dhakhtar magaciisa la yidhaa Ellen Bialystok oo ka tirsan jaamacada York ee magaalada Toronto ayaa helay in ardayda dhigata afafka qalaad ay dhibco ka fiican helaan imtixaamaadka marka loo eego kuwa dhigooda ah ee ku hadla hal luuqad, Waxa ay si gaar ah ardaydaasi dhibco sare uga keeneen imtixaamaadka xisaabta, akhriska, naxwaha iyo ereyada iyaga oo kaga kor maray ardayda iyagu halka luuqad ku hadla.

3. Baro dhaqamo cusub

Barashada dhaqamada kala duwan ee bulshooyinka dunida waa shay xiiso badan, adigoo laga yaabo inaad heli karto inaad luuqadaada hooyo wax kaga barato waddamo kale dhaqamadooda, haddana la mid ma aha marka uu kaaga sheekaynayo qof waddankaas u dhashay ama aad akhriyayso buug si farshaxannimo leh loo qoray adiga oo raacraacaya una fiirsanaya ereyadii haddii kale macnahoodu ku lumi lahaa turjumaada.

ku hadalka afaf dhawr ah waxa ay kuu sahli kartaa inaad bulshooyinka dunida wax badan ka barato.

4. Kasbo saaxiibo cusub

Luuqaduhu waxa ay kaa dhigaan bulshaawi, waxaana ay horseedaan in ay dadku ku jeclaadaan una xiisaan la hadalkaaga. Qof walba waa uu jecelyahay luuqadiisa hooyo, waana uu jeclaystaa in lagula hadlo, tani oo kuu sahli karta in aad saaxiib kasbato marka aad joogto goob aad ku cusub tahay.

Waxa ay ahayd markii u horaysay ee aan wadanka dibada uga baxo, kadib markii aan soo gaadhay jaamacadii aan wax ka baranayay, waxa aan gurigii lana dejeyay kula kulmay dhalinyar baddan oo dhalasho ahaan kala duwan, waxaan si gaar ah qol u wada  deganay 5 arday oo kale oo kala yimid wadamo Asiya, Afrika iyo bariga dhexe ku kala yaala, isla habeenkii u horaysayba waxa soo ifbaxday mushkilad is fahanwaa iyada oo loo qaybsamay saddex qaybood; kuwo luuqada igriisigu ay u dheer tahay afkooda hooyo iyo kuwo afkooda hooyo oo carabi ah mooyee aan af kale aqoon, u kula turjumida labadan qolo waxa ay aniga i dhaxal siisay inaan qofwalba gaarkiisa saaxiib dhaw ugula noqdo muddo kooban.

qaybta saddexaad ee ardaydaas waxa ay la kulmeen mushkilad iyo kalinimo maadaama aanay aqoon wax af caalami ah oo ay ku hadlayeen hal af oo ah kooda maxaliga ah uun.

5. Noqo qof xiiso leh, noloshaadana ka dhig tu xiiso leh

Maahmaah turki ah ayaa tidhaa:” “Bir dil bir insan, iki dil iki insan” oo lagu turjumi karo: “qofka hal luuqad yaqaan waxa uu u dhigmaa hal qof, qofka se laba luuqadood yaqaan waxa uu u dhigmaa laba qof”.

Ku hadalka luuqado qalaad waxa uu kaa dhigaa qof xiiso leh dadkuna jeclaystaan la hadalkiisa waxa uu sidoo kale ka dhigaa noloshaada mid xiiso badan.

    6. Barashada iyo fidinta diinta

Barashada luuqada carabiga waxa ay kuu sahli kartaa barashada culuumta diinta, halka barashda luuqado kale oo qalaad oo dheeraad ahina ay kuu sahli karaan inaad diinta gaadhsiiso dadyaw kale, iyo inaad wax ka barato dadka kale diimahooda iyo waxa ay aaminsan yihiin si aad ula macaamili karto.

    7. Kaga nabad gal in lagu dhaco ama lagu harawsado

Waxa ay ahayd xagaagii 2015 markii aniga iyo laba nin oo ajaanib ah aan ku soo baxnay goob dalxiisayaashu ku badan yihiin, nin madaw oo faransiis ku hadlaya ayaa baayacayay alaab qiimaheeda loogu sheegay 50 Tl (14 Dollar) waana uu ku iibdaday, wax yar kadib ayaanu anaguna baayacnay isla alaabtii anaga oo ninka wax iibinaya kula hadlaynay afkiisa hooyo oo Turki ah waxaana uu noogu sheegay qiimo kale oo 15Tl (4 Dollar) ah iyada oo waliba haddii aanu iib rabno uu wax naga dayn lahaa.

Waa mid iska dhacda in dadka safraya ama dalxiisayaasha ah wax walba lacag qaali ah lagaga iibiyo balse safarkaaga kan xiga waad ka nabadgali kartaa taas haddii ereyo koobanna ha ahaatee aad afka wadankaas wax ka barato.

  8. Si fudud u baro luuqado kale

Waa shay cajiib ah in markasta oo aad luuqad barato ay kuu fududaanayso in aad mid kale si sahlan u barato.

Markasta oo aad luuqad barato waxa siyaada kalsoonida aad naftaada ku qabto, waxaa aad aamintaa inaad baran karto afkale maadaama kanba aad baratay tani aayaa dhab ahaan kuu fududaynaysa inaad si sahlan u barato afaf kale. Sidoo kale inta aad baranayso luuqad cusub waxa aad hanataa xirfado kuu sahlaya inaad kuwo kalena baran karto.

  9. Ka dhig safarkaaga mid fudud oo jaban

Marar badan ayaad madaarada ku aragtaa qof alaabi ka luntay ama seegay duulimaadkiisii ama dhib kale la soo gudboonaatay oo dhibtasi ay haddana mid luuqadeed u raacdo.

Safarku asal ahaan waa uu dhib badan yahay, mashquulka madaarada, helida goob aad ku degto, meel aad wax ka cunto iyo meel aad ka iibsato alaabo wixii aad u baahato dhammaan waxa aad kala kulmi kartaa adayg iyo dhibaato taa waxa dheer haddii ay wax kaa qaldamaan ama aad anbatoba iyana waa kadeed kale oo sida aad uga dabaalataa ay adagtahay.

Balse haddii aad taqaano afka lagaga hadlo wadankaas ama aad si wacan ugu meelmari karto luuqadaha caalamiga ah sida ingiriisiga hubaal wax badan ayaa kuu fududaanaya, waxa aad si fudud u akhriyi kartaa boodhahka si aad u garato meesha aad joogto iyo halka aad u socoto, waxa aad ku hagaagi kartaa goobaha dadka maxaliga ah wax ka cunaan am ay ka adeegtaan, waxa aad guud ahaan safarkaaga ku dhamaysan kartaa dhib la’aan.

10. Kaga maaran turjumaad

Wali filim ma ku daawatay luuqadiisii uu ku soo baxay kadibna ma aragtay isla filimkaas oo lagu turjumay luuqad kale, bal isbarbardhig, waa kaaf iyo kala dheeri.

Barmaamijyada, maqaalada, buugta iyo qoraalada kala duwan ayaa iyaguna la mid ah, turjumaada waxa ku guura macno baddan, waxa luma dhadhan iyo xalad ku ladhan farshaxanimada nuqulka aslka ah ee aan la turjumin.

Gabayada iyo heesaha ayaan iyaguna laga bogan karin in luuqadoda asalka ah lagu akhriyo mooyee, bal malayso adiga oo markii kuugu horaysay ee aad maqasho maansada Hadraawi ee Sirta nolosha aad ku maqashay turjumaad ingiriisi ah, ma u dhigmi kartaa dhagaysiga iyada oo abwaanku ku akhriyayo afsoomaali? Jawaabtu maya.

  11. Wax ku baro

Luuqada aad barato waxaa aad ku siyaadsan kartaa aqoon dheeraad ah, ha noqoto inaad ku akhrido buug aanad haddii kale akhriyi karteen ama inaad si toos ahba luuqadaas cusub aad wax ugu barato.

Luuqadaha qalaad waxay kuu sahlayaan inaad wadamo kale wax ka baran karto khibradna ka korodhsan karto.

 12. Siyaadi aqoonta luuqadaada hooyo.

Haa.

Af kale barashadiidu waxa ay ku dhaxalsiisaa in aad afkaaga hooyo aad u sii barato, qaybaha afkaaga hooyo ee naxwaha, ereyada iyo dhawaaqa ayaad u fiirsasho gaar ah u yeelataa marka uu jiro af kale oo aad barbar dhigto.

Waxa aad barataa ereyada ku jira afkaaga hooyo ee laga soo amaahday afafka kale tani oo ku siisa faham dheeraad ah inaad u yeelato afkaaga hooyo.

13. Sare u qaad awoodaada hal-buur

Marka aad luuqad cusub barato waxa aad aduunyada u eegtaa qaab ka duwan sidoo hore, waxaana kuu muuqda waxyaalo aan hore kuugu muuqan, tani waxa ay sare u qaadi kartaa awoodaaada hal-abuur.

Waxa ay barashada af qalaad ku bartaa ereyo aanad ku aqoon afkaaga hooyo ama odhaahyo aan lagu adeegsan afkaaga hooyo tani oo sare u qaada awoodaada qoraal iyo tan hadalba.

14. Faaiidooyin shakhsiyeed

Iyada oo kuwaas aynu kor kusoo xusnay ay yihiin faaiidooyin guud waxa jira in qof walba marka uu korodhsado luuqad cusub uu ka helo faaiido gaar ah oo laga yaabo in aanuu dadka kale la wadaagin.

Akhrisate kol haddii faaiidooyinkaas iyo kuwo kale oo baddan laga dhaxlayo barashada luuqad cusub maxaa kaa hortaagan adiga inaad maanta qalinka u qaado barashda af cusub?

W/Q: Abdirisak Sajin.